برسی شیوه جناب آقای میرزا حسینقلی
سید وحید بصام
مرحوم استاد حسینقلی معروف به جناب میرزا به تأیید همگان تواناترین نوازنده تار در طول تاریخ این ساز بوده که در دوران قاجار می زیسته و آثار ضبط شده روی صفحه از ایشان بجا مانده که با بررسی این صفحات می توان به اصول و مبانی موسیقی دستگاهی ( ردیف ) پی برد زیرا آثار بجا مانده از ایشان در واقع معیار و اساس موسیقی ما را تشکیل می دهد طبق نظریه استاد کیانی در کتاب هفت دستگاه محورهای اساسی موسیقی ایران عبارتند از : صدا ، فواصل گردش نغمات ، وزن ، تزئین و تکرار
1- صدا : صدای ساز آقا حسینقلی صدائیست ... ادامه مطلب
شرح حال اساتید تار ساز از استاد فرج الله تا رمضان شاهرخ
قسمت اوّل
استاد فرج الله : معروفترین سازنده آلات موسیقی در عهد ناصری و اصلیتاً اصفهانی بوده است و در زمان صدارت امیر کبیر به اتفاق نایب اسدالله ( معروفترین نی نواز زمان ) از اصفهان به تهران آمده و کار گاهی در دار الضایع تهران ( در جوار سبزه میدان فعلی ) دایر نموده و بکار ساخت تار وسه تار و سنتور می پرداخت .
با توجه به زمان رویدادهای فوق میتوان سال تولد استاد فرج الله را بطور تخمینی از 200-170 سال پیش بر آورد کرد . استاد فرج الله اولین هنرمندی بود که با مطالعه و دقت زیاد توانست به اندازه ها تا زمان حاضر نیز اعتبار دارند و بعنوان الگوئی در اختیار سازندگان پس از او قرار گرفت .
تارهای استاد فرج الله عمدتاً ارتفاع ( پهنا ) کمی داشته و کمی تخت هستند و مضراب خور کمی دارند . سر پنجه آن کمی لاغر و کشیده است .
رنگ تارهای او دارای آستر زیر رنگ سیاه یا قهوه ای تیره است . فرم دهانه های آن بوضوح از الگوی سنتی پیش از خود الهام گرفته است .
حجم نقاره در مقایسه با حجم کاسه کوچکتر از تارهای امروز است .
تراش داخل کاسه ای او بسیار ظریف و ماهرانه است .
نفیر داخل تارهای او عمدتاً باریک است و این امر باعث تولید صدائی تو دماغی و لطیف و ملایم میگردیده است .صدا دهی تار او کم حجم ولی بسیار شفاف و عالی و با حالت بوده و برای ردیف نوازی بسیار و مناسب است .
از دیگر ویژگیهای تار استاد فرج الله میتوان به این موارد اشاره نمود .
خورشید یا گل روی سر پنجه اغلب حالت کثیر الاضلاع و هندی دارد ( بر عکس سایر سازندگان )
تاج و نوار روی سر پنجه اغلب از چوب فوفل ساخته شده ( در مقایسه با سایر سازندگان که آنرا از استخوان می سازند )
بیخ دسته های تار او کوتاهتر از سایر اساتید است ( در حدود 3 سانتی متر )
عرض چوب فوفل روی دسته ساز پهنتر از استخوانهای مجاور خود است ( سایر سازندگان این 3 قسمت را مساوی می گرفتند . ) محل اتصال تکه های استخوان رو دسته بصورت اریب است ( سایر سازندگان از اتصال کاملا افقی استفاده میکردند )
سبیل های بین کاسه و نقاره تقریباً افقی است ( در کار سایر سازندگان اکثراً بصورت هشتی است )
نمای تار از انتها حالت دیگ شکل دارد . ( در کار بسیاری از سازندگان این نما حالت کروی دارد )از نمای پشت تار دو لبه پشت نقاره به هم رسیده است ( از ویژگیهای بارز تار استاد فرج الله که عباس صنعت هم از او الهام گرفته است )
تارهائی با صدا دهی عالی از کارهای استاد فرج الله باقی مانده که معروفترین آنها تار یاقوت که از طرف ظل السلطان ( پسر ناصرالدینشاه ) برای طربخانة خود به استاد فرج الله سفارش داده شده و بنا بر روایتی بعداً تار دست آقا حسین قلی گردیده و در حال حاضر این تار موجود و جزء بهترین تارهای قدیمی است .
از این استاد تارهایی سفارشی مانند تار 3 دهنه ( که صدا دهی زیر خوان دارد ) و تارهایی با سر پنجه خاص و منبّت کاری شده و نیز تارهای با ابعاد مختلف با الگوی معمول وی بر جای مانده .
مقالات و متن سخنرانیها
مربوط به نشستهای تخصصی ماهانة
پژوهش در موسیقی دستگاهی ایران
موسسه فرهنگی هنری آوای مهربانی
درزمان نصب تولباربایدبه اینترنت متصل باشید
فرود گوشه ها
فرودها نغماتی هستندکه برای پایان گوشه هاوجملات آهنگ اجرامی شوند.
بنابراین درانتهای برخی ازدستگاه ها وآوازها،گوشه هایی وجود دارند که بیانگرپایان دستگاه اند وفرودنام دارند.
درآخرهرگوشه نیزفرودی کوتاه وجود دارد که درواقع خاتمه آن گوشه رانشان می دهد.بشنوید:فرودی دربیات ترک ویا فرودی درشور ویا فرود دیگری در شور ویا فرودی درماهور
البته بسیاری ازگوشه هاهم هستند که فرودندارند،ومستقیماً به گوشه ای دیگروصل می شوند.
به عنوان نمونه درآوازبیات ترک:فرود بسته نگارو ربط به حاجی حسنی به وسیله یک ریز
فرودها درموسیقی ردیف نسبتاً(البته آگاهانه)شبیه هم اجرامی شوند تازیبائی موسیقی رابهتربه گوش برسانند.مثلاً درماهور این فرود معمولاً مدام درانتهای هرگوشه شنیده می شود
"فرود،دراصل موظّف است فضای تنال دستگاه رادرتوالی گوشه ها به تدریج گسترش داده وبه فضای تنال اصلی دستگاه رجعت دهد.
باتوجّه به اینکه هرگوشه نسبت به گوشه قبلی خود،درفضای تنال متفاوتی تحرّک دارد.ازاین رو فرود، دستگاه مورداجرا را مدام درخاطرشنونده محفوظ نگاه می دارد.
گوشه هاعلی رغم استقلال انفرادی،هریک ازآنها با استفاده ازفرود،به طوردرونی به هم ربط پیدامی کنند.
برخی دیگرازگوشه هابه فرود دستگاه دیگری غیرازدستگاه مورداجرا،رجعت می کنند."(مبانی اتنوموزیکولوژی) به عنوان مثال:دردستگاه ماهور:
پایان زیرافکند و ربط به نیریز یا دردستگاه سه گاه:فرودتخت تاقدیس به نغمه شاهد شور
ویادرآوازبیات ترک:فرودگوشه:مهدی ضرّابی به نت شاهد شور
گوشه ممکن است با فرود هم شروع شود.فرودهرانگاره ملودی یاهرگوشه دارای روندوشیوه خاصّی است.گرچه آهنگ درجهت فروداست،امّاانتهای نغمات پیوسته می کوشد اشاره ای به جهت بالا داشته باشد. اجرای فرود ،درپایان هردستگاه یاآواز،ازسرعت وپیوستگی وفشردگی بیشتری نسبت به درآمدها ویا گوشه های قبلی اجراشده است.مانند:نوشتن شعرفارسی درهنرخوشنویسی.
درمرکب نوازی دانش فرودجملات وگوشه ها نقش اساسی ومهمی ایفا می کند.ودرحقیقت رفتن واشاره کردن به دستگاه دیگری غیرازدستگاه اصلی وانتخاب شده درحال نواختن کارچندان دشواری نیست.بلکه فرود آن به نغمه ،جمله،دستگاه یاآوازاصلی بسیارحساس است.
منبع : کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران تألیف:استادمجید کیانی
پخش آنلاین موسیقی قدیم -ماهور
برگزیده آثارموسیقی قدیم ایران-دستگاه ماهور
سنتوراستادحبیب سماعی-آوازپروانه
سنتوراستادحبیب سماعی-آوازپروانه -گوشه دلکش
http://www.esnips.com/web/dastgahe-mahoor
تهیه شده ازآلبوم: برگزیده آثاراساتیدموسیقی قدیم
سی دی آشنایی بادستگاه چهارگاه منتشرکننده:مؤسسه فرهنگی هنری آوای مهربانی
فهرست آلبوهای برگزیده آثار اساتید موسیقی قدیم ایران
نحوه بکارگیری قسمت های مختلف سنتوردرشیوه حبیب سماعی
آموزش سنتوربه شیوه حبیب سماعی
اجرای سنتور واستفاده از قسمت های مختلف سنتورکه شامل : بم (زرد)،زیر(سفید وسط) و غیث (پشت خرک سفید ) می باشد.درصفحات قدیمی بویژه درشیوه حبیب کاملاً براساس معیارهای سنتی است.استفاده ازخرک های سمت راست(بم)وهمچنین پشت خرک های سفید(غیث)درشرایطی خاص امکان پذ یراست.
درسنتورنوازی حبیب سماعی مضراب های جفت (باهم نواختن دست راست وچپ برروی خرک های زرد وسفید)مشاهده نمی شود ، بلکه اجرای آن بدین صورت است که اول مضراب دست چپ ویا دست راست برروی سیم(وتر)مورد نظرخورده وسپس به سرعت وبا فاصله زمانی بسیارکم که حتی برای گوش تا اندازه ای غیرقابل تشخیص است، به ضربه مضراب د ست بعدی (راست یاچپ)منتهی می گردد.بشنوید
دراین حالت مضراب اوّلی به منزله تزیین است.ومضراب دست راست (دومی) که قوی تراست .به منزله نغمه اصلی محسوب می شود.
این نوع نواختن معمولاًدرتحریرهای سریع وهمچنین دراجرای نغمه های تزیین دار،درشیوه حیب(یاقدما)مشاهده می شود.بشنوید
اجرای نغمه های کشیده که معمولاً درسنتوربه آن «ریز»می گویند
(توالی پی درپی مضراب های دست راست وچپ)همیشه بایک «تک»یاضربه قوی شروع می شود .گاهی نوازنده سنتوراین« تک»یاضربه راازبم(قسمت زرد)برای ایجادفضای جدید وهمچنین برای حجم بیشتردرسنتورشروع می کند .وبقیه کشش یا«ریز»رادرقسمت دیگرویا دست راست درقسمت بم ودست چپ درقسمت زیرادامه می دهد.
کشش یا«ریز»ها نیزهمیشه بایک «تک» نسبتاً قوی که ممکن است روی همان نغمه (وتر)ویابم ویاغیثِ آن باشد خاتمه می یابند.بشنوید
پایه چهارمضراب ها ویاضربی هامعمولاً ازقسمت بم (زرد)بادومضرابِ دست راست وپس ازگذشتن ازقسمت وسط (زیر)سنتور،همراه یک یادومضراب دست چپ به حالت تزیین درقسمت پشت خرک (غیث)به مضراب قوی دست راست منتهی گردد.بشنوید
نغمات َ وسیله مضراب های دست راست انجام می گیرد.وبرای تزیین نغمات وگاهی گردش برخی ازنغمات ازمضراب های دست چپ استفاده می شود.بشنوید
« تک»ها که بیشترمخصوص مضراب راست هستند ،درشیوه حبیب بسیار زیبا و رسا ، به گوش می رسند .به طوری که هماهنگی کاملی رابین«تک»ها با«ریز»ها بوجود می آورند.دراین حالت شیوه حبیب بسیار ساده ،روان ،زیبا وصمیمی جلوه می کند.واین همان روشنی ،پاکی وساد گی است که درساز محمد صادق خان وشاگردش سماع حضور می شنویم.
بشنویدسنتورحبیب سماعی باآوازپروانه-آوازاصفهان
منبع:کتاب شناخت موسیقی (?)حبیب سماعی نوشته:مجید کیانی
بازدید دیروز: 1
کل بازدید :82405
آشنایی باشیوه ردیف نوازی موسیقی دستگاهی ایران
مشاهده تصویری موسیقی ردیف 2 [667]
شنیدن گوشه های ردیف [560]
مشاهد ه اجرای موسیقی [632]
[آرشیو(4)]
