مجید کیانی

1- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ جغرافیایی :

موسیقی در دنیا می تواند به طور کلی به موسیقی اروپا ، آفریقا، اقیانوسیه ، آسیا و آمریکا (شمالی ، جنوبی) تقسیم شود . موسیقی آسیا نیز به نوبه خود می تواند به موسیقی خاور دور ، خاور میانه و آسیای مرکزی تقسیم شود. در مکتبهای قدیم ، موسیقی خاورمیانه 4 کانون بزرگ موسیقی داشته است : مصر ، لبنان ، عراق و ایران . موسیقی ایران نیز به موسیقی نواحی مختلف مانند لرستان ، سیستان و بلوچستان ، خراسان ، مازندران ، گیلان و ... تقسیم می شود که هر کدام قابل تقسیم به مناطق کوچکتر هستند. به طور مثال موسیقی خراسان به موسیقی شمال خراسان ، موسیقی تربت جام و ... تقسیم می شود.

2- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ تاریخی :

موسیقی قبل از اسلام : آن طور که در مقاله های پژوهشسی و کتابها مشاهده می شود ، موسیقی ایران قبل از اسلام شامل 7 خسروانی ، 30 لحن و 360 دستان بوده است .

موسیقی بعد از اسلام : به نظر می رسد خسروانی ها در دوره بعد از اسلام تغییر نام میدهند و به موسیقی مقامی تبدیل می شوند. 12 مقام مشهور 6 اواز ، 24 شعبه و تعدادی دستان در دوره بعد از اسلام موجود بوده اند .

موسیق معاصر : از اوایل قاجار (که تاریخ دقیق مشخصی ندارد) موسیقی مقامی به موسیقی ردیف تبدیل می شود که شامل 7 دستگاه و 5 آواز است . مجموع آنها همان 12 ، یعنی 12 مقام گذشته است . موسیقی ردیف در واقع همان مقامهای جهان اسلام است که امروزه نیز همچنان مورد استفاده اند.

در دوره های مختلف تاریخی می توان به سبکهای مختف نیز از لحاظ تقسیم بندی موسیقی پرداخت . اما بدیهی است که در شرق ، همچنین ایران ، سبکها همانند سبکهای موسیقی غرب شکل نمی گیرد چون تفکر شرق همانند غرب نیست . شرق آنچنان به دنبال تغییر و تحول و دگرگونی نیست ، بلکه انگار می خواهد یک سبک موسیقی را به کمال برساند و این کمال را نیز اول در خود شخص هنرمند و موسیقیدان جستجو می کند.

3- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ ارزشی :

در زندگی روزمره و در صحبتهایی که با هم می کنیم ، بیشتر با خوب و بد سر و کار داریم و خوبی و بدی بخش مهمی از زندگی ما را گرفته اند . اما این خوب و بدها عقلی یا منطقی به نظر نمی رسند ، بلکه فقط احساسها و هیجانهای شخصی است و متاسفانه اغلب غرض آلود هم هست . اگر موضوع بخواهد راه درست علمی خود را بیابد نیازمند دانستن مسائل دیگری است ، از جمله :

از لحاظ منطق : به حق و باطل و درست و نادرست می پردازد . متدلوژی و روش کار و تحقیق امروز ما غربی است اما گذشتگان ما همانند فارابی ، ابن سینا ، مراغه ای و ... علم منطق می دانستند و مسائل را از طریق آن اثبات می کردند و به حق و باطل آن می رسیدند کسی که بخواهد اینگونه حق و باطل را بگوید ، باید علم حکمت بداند و به عنوان حکیم خوبی و بدی چیزی را بیان کند .

از لحاظ احلاق : به خیر و شر و پسندیده و ناپسند می پردازد و برای ما شرقی ها اهمیت زیادی دارد . تمام ادبیات ما هنرش را صرف پند دادن کرده است تا اخلاقمان را پسندیده کنیم . موسیقی ما نیز با مهر با ما سخن می گوید که آزادیمان را به دست آوریم ، از دنیا توقع نداشته باشیم و ...

از لحاظ زیباشناسی : به زشت و زیبا و ملایم و ناملایم می پردازد زیباشناسی علم است نه سلیقه شخصی. ابتدا باید زیبایی را تعریف کرد و سپس امری مانند موسیقی را زیبا یا نازیبا دانست .

امروز ما از لحاظ تقسیم بندی ارزشی نیازمندحکیم در زمینه موسیقی هستیم تا بتوانیم ارزشهای موسیقایی را پیدا کنیم ، افرادی ماننداستادان قدیم که با وجود اینکه در مورد یک موسیقی فقط خوب یا بد می گفتند ، اما نوع بیانشان آگاهانه و حکیمانه بود. حکمت طبق آنچه در کتب قدیم ، آمده است پیامبری است، حق و باطل را تشخیص می دهد و وسوسه و الهام را از هم جدا می کند.