ببین که رقص کنان می رودبه ناله چنگ     کسی که رخصه نفر مودی استماع سماع

شنیدن یاهمان استماع درموسیقی ایرانی آدابی همانندآداب سماع درفرهنگ های معنوی دارد.

هرنوعی ازموسیقی به فراخورشرایط،حال،فضاوکیفیّتی که دارد،روش شنیدن آن اندکی باهم متفاوت است.

به عنوان مثال موسیقی ها یی که ازصداهای کوتاه استفاده می کنند مانندسازهای ردیف دستگاهی ، وضعیت فیزیکی شنونده ونوازنده بهتراست که به صورت نشسته باشد.(مانند ذکرهای خفی)وموسیقی ها یامراسمی مانند ذکر دراویش مخصوصاً درکردستان(آن هم در مرحله قیام واوج ذکر)(ذکرجلی)ذاکران ومستمعان بیشترگرایش به قیام کردن وایستادن دارند.

درشیوه ردیف دستگاهی وخصوصاً ردیف نوازی که بیشتر جنبه معنوی دارد وضعیت نوازنده ویا آوازخوان یاشنونده(درحقیقت همه شنونده هستند)بهتر است که به صورت نشسته برروی زمین ومتقابلاًشبیه هم باشد . بدین معنی که اگرنوازنده بررویزمین نشسته شنونده هم برروی زمین بنشیند واگرشنونده برروی صندلی قرارگرفته نوازنده ویا آوازخوان هم برروی صندلی قراربگیرد.تاازاین طریق لا اقل ازطریق فیزیکی باهم همخوانی داشته باشند،تادرمراحل ظریف تر، هم دلی، هم بوجود بیاید.

عموماً فرهنگ های شرقی فرهنگ نشسته است زیرا دراین حالت قوای دماغی وحرکات فکری باتوان بیشتری فعّالیت پیدامی کنند.مانند مراقبه، مدیتیشن،اذکارمذهبی وتمرینات روحی یوگا.

درموسیقی معنوی ردیف نوازی شنونده بایددرهنگام شنیدن (که دقایق کوتاهی هم هست هراجرا درنهایت ??دقیقه)ازحرکات اضافی چشم،سروگردن،دست وپا،سرضرب گرفتن بادست وپا(خصوصاًپاگرفتن ویا پاکوبیدن که هدیه غرب وآموزش دیدگان درهنرستان موسیقی عادت به این کاردارند،این عادات غلت باعث می شوند که فرد وزن موسیقی را نفهمد وآن را به صورت ریتمیک وساده برداشت نماید.زیرا موسیقی ایرانی براساس وزن می باشد نه ریتم واین تو بسیار باهم تفاوت دارند)وزمزمه کردن بپرهیزد.

بهتراست سررا کمی متمایل به پایین نگاه داشته وچشم خودرادرهمان محدوده به طرف پایین وبه صورت نیمه باز وبا کم ترین حرکات ویا درصورت لزوم ملایم ،نغمات موسیقی را دنبال نماید.

یک شنونده درهنگام شنیدن موسیقی بایدازگفتگوهای درونی وحرکت فکری جدا ازحرکت وامواجی که خودموسیقی ایجادمیکند دوری کندوهیچگاه درلحظه شنیدن نغمات وجمله هارا بانغماتی که قبلاً آنهاراشنیده ویا نوازنده قبلی آنهاراطوردیگری اجرا کرده مقایسه نکندوهرگز به این نیاندیشدکه الآن این چه گوشه ویا چه دستگاهی است که داردنواخته می شود ویا باخودبگوید به به چه اجرایی یاچه گوشه زیبایی وازاین قبیل توصیف ها.

هرگونه توصیف وقضاوت درواقع مانع از اتّصال شنونده ویا خودنوازنده باحقیقت موضوع می شود.زیرا شنونده درلحظه توصیف وقضاوت زیبا بودن ویانبودن و.......قطعه دست ازشنیدن می کشد وبه جای گیرنده پیام بودن برای خودش پیام ارسال می کند.

موسیقی معنوی خودجریانی پویا ازاصواتی مقدّس به همراه دارد که ذهن شنونده رابه درون زیبایی(فقط به مفهوم رایج مظاهری اش نه ،بلکه درتمام ابعادش وبه صورت تکامل یافته اش)رهنمون می سازدوشنونده رابه سیروسلوک دردنیایی تمثیلی ازعالم معنا دعوت می کند پس نباید بوسیله افکار اضافه وروندغلتی که ذکرآن به میان رفت سدّ راه این سیروسلوک درونی وبی غیل وغال شد.

پس بایدباگوش جان ووانهادگی کامل ذهن(منفعل کردن ذهن)روندحرکت فکررا به موسیقی سپرد، تانغمات به خوبی هدایت حرکت فکری مارابه عهده بگیرندتاامواج موسیقی با شنونده همخوانی پیداکنند تاموسیقی تأثیرخورا به صورت حقیقی برشنونده بگذارد.

البته این آداب سختگیرانه ای که سخنی آزآن به میان رفت بیشتر جنبه فردی واختیاری است واصلاً نبایداز روی تکلّف رعایت شود.چنانکِ تکلّف درفرهنگ معنوی سماع مردود می باشد وخودهمین عمل تمرکزخود وحتّی دیگرشنونده هاراهم بهم می زند مگراینکه مستمع مبتدی باشد تابدین وسیله بخواهد این فرهنگ را یاد بگیرد وگرنه تکلّف افرادمنتهی دارای امواجی منفی بوده وفضای اجرای آن موسیقی ویا مراسم راآلوده می سازد.

"روایت است که وقتی استادچیره دست سنتور مرحوم حبیب الله سُماعی درجمعی ازدوستانش وهنرمندان هم عصرخودشروع به ساز زدن می کرد(حتّی ازهمان لحظه کوک کردن سازش)دل شنوندگان ومستمعین رامی برد وازاوّل اجرا تاپایان اجراهرکس درهروضعیتی که بود به همان صورت بدوناختیار باقی می ماند .این بی حرکتی ازروی احترام وقبول داشتن آن استادنبود ،بلکه ناخواسته فرداسیرسحرنغمات زیبای موسیقی حبیب می شد"

وامّا ازهمه مهمتردراین فرهنگ پی بردن به سکوت هادر،عالم اصوات حتی درخودصوت وسکوت پس از اجرامی باشدکه سرشارازمعنویّت وآرامش درونی می باشد.وهدف نهایی موسیقی هم جزاین نیست.

درهمین ضمینه هم روایت است که

"روزی عارف قزوینی درمنزلی که تنی چندازاساتید موسیقی درآنجا حظورداشتند درویش خان اجرایی باتارقطعاتی رانواخت ودرپایان فردی تاردرویش خان رابرداشت وآن سکوت زیبایی که بعدازاجرای تار درویش خوان مجلس رافراگر فته بودراناگهان بهم زدوشروع به ساززدن نمود، عارف قزوینی بانارا حتی وعصبانیّت به اوگفت توخجالت نمی کشی بعد ازساز به این زیبایی استاد سازمی زنی؟من داشتم دراین سکوت نغمات زیبای نواخته شده را درذهنم مرور میکردم و....."

(البته ممکن است که من این روایت را به صورت عینی ذکرنکرده باشم ولی همان منظور رامی رساند، یعنی اگرواقعاً ما موسیقی را خوب گوش کرده باشیم بعد از اجرای آن فرد باید درآرامش درونی خودفروبرویم وبرای لحظاتی سکوت نماییم وبه آرامی آن فضا را تغییر بدهیم)

حامد فندرسکی. شنبه ?/آذر/????